Beuk

Van het geslacht Fagus (beuk) zijn tien soorten bekend, maar in Europa groeit in de natuur alleen de beuk (Fagus sylvatica). De Latijnse naam fagus komt waarschijnlijk van het Griekse woord phagein wat eten betekent en hierbij wijzen op de eetbare nootjes van de boom. De soortnaam sylvatica verwijst naar het Latijnse woord voor bos: silva. De naam beuk komt van het Middelnederlandse woord boeke. Sinds de prehistorie is de boom al in onze bossen te vinden. De beuk kan goed tegen schaduw en wil 46 meter hoog worden. Opvallend is de grijsgekleurde, gladde en dunne bast. De beukenboom groeit graag op kalkrijke, leemhoudende, goed doorlatende grond en leeft in symbiose met een schimmel. Beuken worden cultuurhistorisch gezien vaak gebruikt om een haag te vormen. De bomen kunnen wel 300 jaar oud worden, in Duitsland zijn er exemplaren gevonden van 1000 jaar.

Gebruik van de beuk van prehistorie tot nu:

Vanaf de nieuwe steentijd zijn houtskoolresten gevonden van beukenhout en dit is direct bewijs voor gebruik van deze boom. Het hout is makkelijk te bewerken, te weken, te verven, te lakken en te lijmen. Beukenhout is een goed te gebruiken houtsoort voor vloeren, meubels en speelgoed. Het is gevoelig voor verkleuring en aantasting door houtwormen. Een positieve eigenschap is dat het hout niet splintert. Voor het roken van vis en vlees is beukenhout goed te gebruiken. Vandaag de dag wordt het gebruikt in rookaroma. Vanaf de 18e eeuw is het een statussymbool om een rode beuk te hebben in de tuin. Als rijke boer, bewoner van een villa of landgoed moest je zo’n boom bezitten. Van het hout kan ook papierpulp worden gemaakt. Het beukenhout is een van de beste soorten van brandhout. Het woord boek komt van boeke en de verklaring zou zijn dat het runenschrift werd geschreven op beukenhouten panelen.

Niet alleen de nootjes zijn lekker!

Water kan op smaak worden gebracht met jonge blaadjes door deze een nacht te laten trekken. Likeuren kunnen op smaak worden gebracht door deze blaadjes twee weken te laten trekken. Jonge blaadjes kunnen worden gegeten rauw in de salade of gekookt. Vroeger werden gedroogde bladeren door de tabak gemengd.

De jonge bladeren zijn fris zuur (smaak vergelijkbaar met zuring) en kunnen worden geplukt in april en mei. De bladeren bevorderen de spijsvertering.

In september zijn de beukennootjes (de vruchten) te verzamelen, maar rauw zijn de nootjes in grote hoeveelheden ongezond. Marcel de Cleene, die een Gids risicoplanten schreef, adviseert om niet meer dan 20 verse beukenootjes te eten. Er zit alkaloïde fagine in dat je duizelig en slaperig maakt. Ook bevat het giftige saponinen, oxaalzuur en het enzym thiaminase, wat vitamine B afbreekt. Daarnaast stelt De Cleene dat mogelijkerwijs alleen met aflatoxine beschimmelde beukennootjes een giftige werking hebben. Het eten van rauwe beukennootjes kan intoleranties tot gevolg hebben, denk aan hoofd- en maagpijn. Voor vogels en knaagdieren zijn deze noten een belangrijke voedselbron en in het verleden ook voor mensen. De noten kunnen geroosterd, enige tijd gedroogd, geweekt in water of gekookt worden gegeten (het gif vervliegt). De nootjes zijn lekker als toevoeging in de salade, in schnaps, geroosterd als koffievervanger of gekookt bij groente.

Het zachte cambium kan worden gebruikt. Deze binnen-bast kan in reepjes worden gesneden en bereid als pasta. Verse houtspanen kunnen azijn op smaak brengen of als grondstof voor roken gebruikt worden.

Ontkiemde zaden oftewel kiemen kunnen worden ingemaakt als antipasto of fijngehakt en ingezouten als rauw ingredient in salade. De kiemen lijken op smaak op kool, maar zijn droog en moeilijk te kauwen.

De noten bevatten de volgende inhoudsstoffen: 25% eiwit, 40% zetmeel, 45% vette olie, vitamines B en C, alkaloiden en trimethylamine.

De thee van beukenbast werkt koortsverlagend, antiseptisch en verlicht bij luchtwegziektes. De creosoot uit het hout wordt in fytotherapie gebruikt bij ontstekingsachtige klachten. Het houtskool wordt in preparaten gebruikt bij zwakte van het hart en bloedsomloop, spataderen en spijsverteringszwakte.